نگاهی به نمایش لاله زار هتل کاتوزیان

اولین موضوعی که در بدو ورود به سالن برای دیدن نمایش لاله زار هتل کاتوزیان ذهن تماشاگر را درگیر می کند، دکور است.کارگردان دکوری بر صحنه ساخته که تماشاگر را به یاد نمایش های لاله زار قدیم می اندازد.انگار از سال 97 به دهه بیست و برای دیدن یکی از نمایش های آن زمان به لاله زار قدیم رفته ای.چیزی در مایه های سفر در تونل زمان البته به دوران گذشته.نمایش سعی کرده در جزئیات هم مانند نمایش همان سال ها عمل کند.حتی رنگ ها هم همان است.دورانی که هنوز نمایش های موسوم به آتراکسیون به لاله زار نفوذ نکرده بود و لاله زار از هر جهت دوران طلایی خود را تجربه می کرد.ساخت دکوری در دو طبقه که در آن می شود هم بادبزن خانم ویندرمر را اجرا کرد هم ولپن را.هم تاجر ونیزی را و هم مریض خیالی را.انگار کمی جلوتر،در دکور یکی از نمایش های اکبر رادی قرار داری.شاید در حال دیدن صحنه آخر نمایش پلکان آنجا که بلبل در خانه اشرافی خود نشسته و لحظه های آخر عمرش را طی می کند یا صحنه ای از نمایش آهسته با گل سرخ جایی که عبدالحسین خان بعد از خوردن شام در حال استراحت است،هستی.یا یکی از صحنه های فیلم علی حاتمی سوته دلان یا دلشدگان و یا صحنه ای از یکی از فیلم های کیمیایی.سرب یا دندان مار.با چنین مقدمه ای قدم به سالن می گذاریم تا نمایشی با معیارهای استاندارد ببینیم.اما خیلی زود امیدمان نا امید می شود.

  نمایش لاله زار هتل کاتوزیان زمان را به گذشته می برد بدون توجه به اینکه چنین رویکردی همان اندازه که خلاقانه است می تواند خطرناک هم باشد.خطرش هم همان چیزی است که بر سر نمایش آمده است:نمایش در تمام ارکان سعی کرده آثار دهه بیست لاله زار را بازسازی کند غافل از اینکه این عمل پیامدهای عکس داشته و موجب پس زدن تماشاگر می شود.اما از قضا سکنجبین در اینجا صفرا می افزاید.انتخاب بازیگران هم طوری صورت گرفته که نوعی ایستایی را در تماشاگر القاء کند.بازی اردلان شجاع کاوه در نقش مقتدی،سرپاسبان آن زمان لاله زار بیشتر از آنکه به نقش هویت ببخشد،شخصیتی خنثی از آب در آمده به طوری که تماشاگر باورش نمی کند.حسین مسافر آستانه را تا کنون بیشتر در سمت کارگردان و مدیر اجرایی دیده ایم تا بازیگر.در اینجا در نقش یک خبرنگار که قرار است وجدان بیدار ملت را بازی کند ظاهر می شود.اما نه استنباط وجدان به تماشاگر دست می دهد و نه چیزی از بیداری در او می بینیم.او از سر پاسبان هم خنثی تر است.جلیل فرجاد اما توانسته تا حدودی به نقش خود نزدیک شود و علت آن هم رویکرد بیرونی نقشی است که آن را بازی می کند.خانم پرتو و خواننده جوان هم چیز بیشتری برای گفتن و یا انجام دادن ندارند.انگار تعدادی از فارغ التحصیلان مدرسه هنرپیشگی اوائل دهه شمسی را برای بازی به صحنه آورده اند.با همان سبک و سیاق و با همان کیفیت.نه بیشتر نه کمتر.

  نمایش قرار است داستانی باشد در باره خفقان و پاسداشت آزادی.اینکه چرا نویسنده و کارگردان برای بیان حرف خود این زمان را انتخاب کرده،بیشتر از اینکه نشان از طراحی درست و اصولی نمایشی با مایه های دراماتیک داشته باشد،شیفتگی وی  به نمایش های لاله زاری دهه های گذشته را نشان می دهد که به نظر می رسد چنین رویکردی پایه و اساس منطقی ندارد.این اشتیاق به قدری زیاد است که نویسنده و کارگردان نمایش حتی متوجه نشده در حال خلق آدم های بی شناسنامه است.آدم هایی که از شخصیت نمایشی تنها پوسته ای دارند و هیچ کدام از آنها اشخاص عمیقی نیستند.نت های فالشی که در زمان و مکان درست خود قرار ندارند و برای همین کارآیی مناسب خود را در صحنه پیدا نمی کنند.احمد کسمایی به عنوان انسانی آزادی خواه و وجدان بیدار ملت قابل پذیرش نیست چرا که نمایش فاقد القای حس همذات پنداری نسبت به او به تماشاگر است.سرپاسبان مقتدی هم اقتدار یک نظامی را ندارد.او بیشتر به دیکتاتوری می ماند که توانایی توجیه کوچک ترین کار خود را در صحنه ندارد.کاتوزیان به عنوان محور اصلی نمایش یک ارمنی صاحب هتل است.اما هیچ تصوری از یک شحصیت ارمنی در وی وجود ندارد.لهجه اش گاهی هست و گاهی نیست.شخصیتش هم بیشتر به متصدی بار شبیه است تا یک هتل دار.دیگران هم دست کمی از آنها ندارند.

  به همه کاستی های نمایش بیفزایید ریتم کند و کشدارنمایش را.زمان طولانی نمایش بیشتر از آنکه به پیشبرد داستان کمک کند،باعث خستگی تماشاگر می شود و از زمانی دیگر سرنخ داستان از دست او رها می شود.نویسنده برای جبران این نقیصه اقدام به ورود مایه های پلیسی به داستان می کند که نه تنها کمکی به آن نمی کند بلکه سوالی را ایجاد می کند که این موضوع چه توجیهی دارد؟علاوه بر آن ورود گروه سیاه بازی و در گیر کردن آن با ماجراهایی که باید در درام های آگاتاکریستی مورد استفاده قرار بگیرد تا این نمایش،به غیر از گیج کردن تماشاگر فایده دیگری در بر ندارد.مضاف بر اینکه این اقدام نویسنده هم در کلیت و ساختار نمایش به درستی جا نمی افتد.در انتها هم به درستی مشخص نمی شود فلسفه وجودی گروه سیاه بازی در نمایش چیست؟اگر حذف شوند چه اتفاقی در روند نمایش می افتد؟به نظر می رسد چنانچه نمایش بر روی داستان اصلی خود متمرکز می شد، می توانست عملکرد بهتری داشته باشد.

  شاید بتوان گفت مهمترین مشکل نمایش این است که بین یک درام اجتماعی که قصد دارد حس نوستالژی دهه های گذشته را به عنوان دورانی باشکوه در بیننده زنده کند و اثری کمدی که در صدد زنده نگه داشتن سنت پیشینیان است در حال نوسان است.برای همین تکلیف نمایش با خودش معلوم نیست و در مجموع تکلیف نمایش با مخاطب هم مشخص نیست.کمی نوستالژی،کمی سنت،کمی چیزهای دیگر نمایش لاله زار هتل کاتوزیان را تبدیل به نمایشی کرده که تشخص فردی ندارد و محصول تجربیات و دوست داشتن های نویسنده و کارگردانش است.در نتیجه تماشاگر نمی تواند با آدم های نمایش احساس همدردی کند.از سویی نمایش با دنیای واقعی اثر که نویسنده آفریده تفاوت دارد و از آنجائیکه اشراف وی بر دنیای اثر اندک است،نمی توان انتظار زیبایی شناسی از اجرا داشت.در نهایت هم این سوال باقی می ماند که هدف نویسنده و کارگردان از به روی صحنه بردن این نمایش چیست؟

  قهرمان نمایش کیست؟این سوالی است که نمایش پاسخ روشنی به آن نمی دهد.کسمایی قهرمان است یا خانم پرتو؟خواننده جوان چطور؟اصلا" نمایش قهرمان دارد؟رویکرد نمایش به این موضوع چیست؟در چنین حالتی چگونه می شود فهمید کسمایی چگونه آدمی است؟او یک قهرمان است یا یکی از مهره های نمایش؟اگر قهرمان است پس چرا عملی از او سر نمی زند؟کسمایی شخصیتی خنثی دارد به طوری که او را نمی توان در حد و اندازه های یک قهرمان تصور کرد.دیگران هم دست کمی از او ندارند.در چنین حالتی مرز بین مضامین شفاف و واضح نمی شود.در این حالت نمایش به اثری چند گانه تبدیل می شود که آخر سر هم مشخص نمی شود این چند گانه بودن نقطه ضعف آن است یا قوت؟شخصیت ها هم به شدت تیپ هستند و راه درازی در پیش دارند تا تبدیل به شخصیت شوند.راهی که نمایش کوششی برای تبدیل آن از خودش نشان نمی دهد.شخصیت ها کولاژی از اشخاصی مختلف هستند برای همین در میان آنها کمتر می توان شخصیتی تاثیر گذار پیدا کرد.

  لاله زار هتل کاتوزیان می توانست نمایش موثر تری می شد اگر بجای در هم آمیختن مواد اولیه ساخت و ساز یک نمایش بدون در نظر گرفتن مناسبات دارما تیک به درست بودن و جاگیری درست عناصر درام می پرداخت.هر چند نمایش تا همین جا هم اثری داستان محور است با ضعف هایی که می شود با کمی کار و دقت از بین برود.