تئاتر ملی

نگاهی به پدیده گروه تئاتر ملی در بدنه تئاتر کشور

تیم ملی، تئاتر ملی

  ملی در لفظ یعنی مردمی. یعنی ملت. یعنی منتسب به مردم و ملت. هر چیزی که رنگ و بوی ملی بگیرد، فوایدش برای عموم مردم است. برای همین هر کجا این لفظ مطرح می شود، نفع عمومی هم به میان می آید. اما همیشه هم مسائل به این راحتی نبوده و نیست. ملی و ملی گرایی و مفاهیمی از این دست، در کشور همیشه دچار سوءتفاهم بوده است. مهمترین کاربرد این کلمه، در صنعت نفت و یادآور مبارزه مردم ایران با استعمار انگلیس است که بیان جزئیات آن در این یادداشت نمی گنجد. آنچه مد نظر نویسنده در این مقال است، به معنای اولیه آن یعنی همان نفع عموم است. البته ملی بودن تنها به معنای نفع مادی نیست. گاهی اوقات نفع معنوی هم از آن بر می آید. یکی از آشناترین معانی لفظ ملی در میان مردم، مربوط به ورزش است و معنی عالی و خیلی خوب می دهد. شاید استفاده از لفظ ملی در این معنا به این دلیل است که مردم برآورد آرزوهای خود را در آن می بینند. دل اشان می خواهد بهترین نتیجه را تیم ملی کشورشان بگیرد تا شادی و شیرینی پیروزی اش نصیب همگان شود. هر چند از بابت پیروزی تیم ملی چیزی عاید کسی نمی شود، اما نفع همگانی اش کام همه را شیرین می کند.

  گروه تئاتر ملی با چنین اندیشه ای تاسیس شد: داشتن نفع عمومی برای مردم. عباس جوانمرد در سال هایی که تئاتر قوام و ثبات امروز را نداشت، تصمیم به کاری گرفت که سود و فوایدش به عموم مردم برسد. تصمیمی که بجای مسائل مادی، نفع جمعی پشتوانه اش است. نام گروه تئاتر ملی با سالن سنگلج گره خورده است. سالنی که برای اولین بار با نام 25 شهریور در کنار باغ سنگلج افتتاح شد و تا امروز هر چند تاریخ پر فراز و نشیبی داشته، اما توانسته به عنوان نماد و سمبل تئاتر ملی در کشور جایگاه خود را همچنان حفظ کند. اهمیت چنین تفکری وقتی مشخص می شود که بدانیم نام هایی مانند عزت الله انتظامی، علی نصریان، بهرام بیضایی، رکن الدین خسروی، فخری خوروش، محمود استاد محمد، بهزاد فراهانی، هادی اسلامی و...در این گروه فعالیت می کردند. هنرمندانی که خود در ادامه فعالیت اشان هر کدام به هنرمندی شاخص تبدیل شدند. جوانمرد با تاسیس گروه تئاتر ملی بخشی از تاریخ تئاتر شد. گروه تئاتر ملی سال 1335 سال تاسیس و تا سال 1357 همچنان به فعالیت خود ادامه داد. شاید بتوان گفت مهمترین موضوعی که این گروه را از بقیه مجزا می کرد، وظیفه ای بود که توسط موسس آن بر عهده اش گذاشته شده بود: احیای نمایش های ایرانی. نگاهی به تاریخ گروه های تئاتری که تا آن زمان تاسیس شده و فعالیت می کردند، نشان می دهد که برگزیدن چنین وظیفه ای به عنوان اصلی ترین وظیفه یک گروه نمایشی، از ابتکارات گروه به حساب می آمد. گروه تئاتر ملی نمایش هایی را به روی صحنه می برد که توسط نویسندگان ایرانی نوشته شده و در اجرا هم از شیوه های نمایش های ایرانی استفاده می کرد. شیوه هایی که از نمایش های تخت حوضی، تعزیه، خیمه شب بازی و...الهام گرفته بود. جوانمرد در اوج فعالیت گروه تئاتر ملی، نمایش هایی همچون افعی طلایی، بلبل سرگشته، قصه ماه پنهان، غروب در دیار غریب، پهلوان اکبر می میرد، سگی در خرمن جا و ده ها نمایش دیگر که همگی نویسندگان ایرانی داشت را روی صحنه برد. هر چند جوانمرد سال ها ی بسیاری از اواخر عمر خود را به کانادا مهاجرت کرد و در آنجا به برگزاری کلاس و دوره های نمایشی پرداخت اما هیچ گاه از تئاتر ایران دور نماند و تمام جریان ها و برنامه های تئاتر را با اشتیاق دنبال می کرد.

  تئاتر ملی با نام عباس جوانمرد گره خورده است. مرد تکرار نشدنی تئاتر ایران که بانی و موسس تئاتر ایرانی به تمام معنا بود. به غیر از جوانمرد نمی توان کسی را در تئاتر ایران پیدا کرد که نامش همواره یادآور تئاتر ملی باشد. اما دلیل آن چیست؟ اولین دلیلش توجه همه جانبه او به تئاتر ایرانی هم در شکل و هم در محتوا بود. او متونی را برای اجرا انتخاب می کرد که نویسندگان ایرانی نوشته بودند. جوانمرد اعتقاد داشت تئاتر ملی باید از دل نوشته های ایرانی بجوشد و بیرون بیاید. نوشته های ایرانی را هم نویسندگان ایرانی دردآشنا می توانند بنویسند. کسانی که عاشق ایران و ایرانی و با فن شریف دراما هم آشنا هستند. اما بخت یار نسل جدید نبود تا این همه ظرافت را در اجرایی ببینند و جوانمرد هیچگاه نمایشی را بعد از تعطیل شدن فعالیت گروه تئاتر ملی به روی صحنه نبرد. مرد جریان ساز تئاتر کشور ترجیح داد تا بجای اجرای صحنه ای، کلاس درس برگزار کند و ارتباطش با تئاتر ایران به دیدن اجراهای نمایشی و تشویق جوانان تازه کار محدود شود.

  سالن سنگلج در کنار عباس جوانمرد به عنوان نماد تئاتر ملی در کشور شناخته شده است. سالنی که در شروع با اجراهای نمایش های ایرانی گروه تئاتر ملی کار خود را آغاز کرد و تا کنون سعی بر این داشته که این عنوان را بر روی سینه خود حفظ کند. سنگلج در یکی از قدیمی ترین و فرهنگی ترین مناطق تهران واقع شده و دارای امکانات مناسب برای اجرای نمایش از جمله آکوستیک و سیستم نوری مناسب، امکانات صحنه از جمله سن گردان، میله های بالابرنده پرده و دکور است که اجرا را برای هر گروه نمایشی آسان و مطبوع می سازد. اگرچه شروع نمایش های ایرانی در سالن هایی همچون فرهنگ، فردوسی، سعدی و...رقم خورد، اما هیچ کدام به اندازه سالن سنگلج نتوانستند یادآور تئاتر ملی باشند. چرا که در دیگر سالن ها بر خلاف سالن سنگلج، نمایش هایی اجرا می شد که نویسندگان خارجی داشتند. اما در سنگلج عباس جوانمرد و دوستانش بر این تفکر ایستاده بودند که تئاتر ملی از بطن نمایش هایی بوجود می آمد که تمام عوامل تولید آن ایرانی و از نیروهای بومی باشند.

  گروه تئاتر ملی برای اولین بار موفق شد نمایشی اجرا کند که در فستیوال تئاتر ملل در فرانسه به عنوان نماینده ایران شرکت کنند. گروه تئاتر ملی همچنین برای اولین بار تله تئاتری را تولید کرد که از تلویزیون ملی پخش شد. از اولین های تئاتر کشور چند رکورد دیگر هم به اسم گروه تئاتر ملی ثبت شده که خود نشان دهنده این است که تئاتر ملی راه درستی در پیش گرفته بود و ریتم درستی را در برداشت قدم هایش حفظ کرده است. اهمیت این موضوع از آنجا مشخص می شود که بدانیم مواقعی که از تلویزیون تله تئاتری از گروه تئاتر ملی پخش می شد، خیابان های شهر خلوت می شد و مردم را در خانه ها و یا قهوه خانه ها فقط پای تلویزیون می توانستی پیدا کنی.

  عباس جوانمرد و گروه تئاتر ملی آغازگر جریان نوین نمایشی در کشور بودند. اهمیت این موضوع از عشق به ایران و ایرانی بودن ناشی می شد. جوانمرد عاشق ایران بود. حتی وقتی از ایران دور بود از تئاتر ایران دور نبود. در مسافرت هایش به کشور در کنار تئاتر ایران و همیشه مشوق نویسندگان و کارگردان های ایرانی بود. گروه تئاتر ملی با درک درستی که موسس گروه از جوهره درام به عنوان هنری بس تاثیرگذار داشت و ترکیب آن با فرهنگ خالص ایرانی، نسبت های مناسبی از فن و فرهنگ بوجود آورد که در نهایت منجر شد جدی ترین قدم در راه ایجاد هنر نمایش ملی در کشور برداشته شود.

  گروه تئاتر ملی به تئاتر، نگاه ایرانی و بومی بخشید و نخستین تولیدات نمایش های ایرانی را در کشور رقم زد. این گروه موفق شد در فستیوال های مهم دنیا نمایش ایرانی را اجرا کند و نمونه های خوبی از این هنر را به مردم دنیا معرفی کند. تئاتری که تمام تار و پودش ایرانی است. هر چند که فنون اصلی آن وارداتی است اما بومی سازی آن موضوعی است که گروه تئاتر ملی موجباتش را فراهم کرد.

  و نکته آخر اینکه: عباس جوانمرد گروه تئاتر ملی را تنها به عشق به فرهنگ ایران و ایرانی بلکه بنا بر ضرورتی اجتناب ناپذیر تاسیس کرد. جوانمرد به دنبال اجراهایی بود که علاوه بر اینکه از بطن فرهنگ و هنر ایرانی بیرون بیاید، در نهایت برای مردم هم قابل درک و پذیرش باشد. گرایش جوانمرد به تئاتر ایرانی و در نتیجه تاسیس گروه تئاتر ملی تنها از روی ذوق زدگی یا شیفتگی به مظاهر فرهنگ و هنر ایرانی نبود که البته این موضوع بی تاثیر هم نبود. هوشمندی ذاتی عباس جوانمرد موجب چنین موردی در تئاتر شد. برای همین برای تاسیس گروه تئاتر ملی تمام نخبگان هنر نمایش را به دور خود جمع کرد و موفق شد نمایش هایی را به روی صحنه ببرد که هر کدام در تئاتر ملی کشور به عنوان اثری شاخص حرفی برای گفتن داشتند.