نگاهی به نمایش مزا مزا

کسب و کار آقای س.ه

سیروس همتی چگونه هنرمندی است؟اگر بخواهیم او را مورد کنکاش قرار دهیم،ویژگی های کلامی و تصویری آثارش شامل چه موادردی است؟در نمایش هایی که نوشته و به روی صحنه برده،چه نشانه های مشخص و همیشگی وجود دارد؟آیا می توان مرزهای خاصی برای تابلوهایی که در صحنه می آفریند،ترسیم کرد؟در"صبح بخیر"او فضایی می سازد که نفس کشیدن در آن برای تماشاگر سخت است.جایی که مفهوم خاص و پیچیده ای از مرگ را در پیش روی مخاطب خود می گذارد.علاقه او به مسائل روز یکی از موتیف هایی است که در کارهای این هنرمند به وفور به چشم می خورد که البته این از هوشمندی او نسبت به هنر نمایش سرچشمه می گیرد.ادغام مسائل روز با دنیای اسطوره ها که او در نمایش"برادر کشی"به نمایش می گذارد،اشاره ای گویا به همین موضوع است."مرز"هم همان دغدغه های فکری نویسنده و کارگردان را در خود دارد.چرا و با چه کیفیتی در این جهان باید زیست کنیم؟همه اینها باعث می شود که به نوعی او را هنرمندی غیر قابل پیش بینی بدانیم.چه مشابهت هایی بین"مرز" و "حکایت دختری که خاتون مغربی را دیده بود"وجود دارد؟چه کسی می تواند تصور کند که"گور گیر"را همان کسی نوشته که"ح دو چشم"را نوشته است؟کسی می تواند حدس بزند که"تمساح"کار بعدی او در چه حال و هوایی خواهد بود و چه لحن و ساختاری خواهد داشت؟با تمام این تفاسیر آیا او را می توان کارگردانی مولف دانست؟

مزا مزا(اسمی که تماشاگر را یاد اسامی مخفف شرکت های تجاری و اقتصادی می اندازد)با انگیزه طرح یک معضل در جامعه هنری-بخصوص دنیای تئاتر-به روی صحنه رفته است.معضلی که عمری به درازای تاریخ هنر دارد.برای همین نمی توان توقع داشت که نمایش به تجزیه و تحلیل شخصیت ها و موقعیت های دراماتیک بپردازد هر چند در این زمینه هم نمایش کوشش های جدی و پر ثمری از خود نشان می دهد.هدف و تلاش اصلی نمایش طرح مسئله ای است که قربانی خود را سال هاست از هنر نمایش می گیرد و مانند هزینه های این هنر،تاوان اش را هنرمندان تئاتر می دهند.در این رویکرد که هنرمند در نظر گرفته است،ظرفیت های دراماتیک نمایش تبدیل به واسطه هایی می شوند که از طریق آن پیام مورد نظر هنرمند به مخاطب مخابره می شود تا به جامعه در خصوص وجود معضلی که وجود دارد،هشدار داده شود.در این صورت هنرمند به مصلحی اجتماعی و محتوای نمایش به متن بیانیه تبدیل می شود که این موضوع به خودی خود مشکلی ایجاد نمی کند.مگر خیلی ها قبل از این با هنر و بخصوص هنر نمایش این کار را نکردند؟اصلا" یکی از رسالت های هنر این است که بیانیه صادر کند و به اصلاح بپردازد.مزامزا در این بخش هم با هوشیاری و بخصوص با استفاده از طرح موضوعات و معضلات روز جامعه در قالب طنز،موفق می شود از دامی که بر سر راه نمایش هایی اینچنینی گسترده شده،بجهد و مغلوب نشود.برای همین حداقل می توان از آن به این عنوان یاد کرد:اگر چه نمایش عالی نبود اما به عنوان کاری که موضوع خوبی را طرح و از عهده بیانش به خوبی برآمد و از دردهای جامعه سخن می گوید،می توان جدی اش گرفت.

مزامزا در راستای دیگر آثار همتی اثری پیچیده و غامضی نیست.کارگردان علاقه خود به خلق لحظه های فشرده که بار مضاعف حسی و عاطفی افزوده ای را بر دوش دارد،بارها و بارها در آثار خود به نمایش گذاشته است.همتی در دیگر آثارش هم مانند این اثر به خوبی نشان می دهد که اهل روایت پردازی شلوغ و نا منسجم نیست.لحظه را در عین فشردگی،مستند گونه،درخشان و پاکیزه می خواهد و همین موارد است که نمایش را دیدنی می کند و تماشاگر را تا آخر با خود همراه می کند.نوع مواجهه کارگردان با دنیای نمایش ترکیبی از نمایش های مستند و داستانی با رویکرد رئالیستی است که شاید برای کسانی که مطلوب شان نمایش های ساده و داستانی است،خوش نیاید اما برای کسانی که امتیاز بالایی برای نمایش های خلاقه و درست بودن چفت و بست های دراماتیک اثر می دهند،اثری در خور اعتناست. 

مزا مزا مانند اغلب آثار خالقش دارای ساختاری چند لایه است.این ساختار به اصطلاح لایه ای هم در ساختمان و هم در محتوای اثر قابل تشخیص و شناسایی است.در کنار این موضوع،نویسنده و کارگردان در بیان مسائل و چالش های روز جامعه گوی سبقت از دیگر نمایش اجتماعی می رباید و موفق می شود اثری متعهد به جامعه خود خلق و ارائه کند.مسئله نمایش در اصل نقد جامعه است.جامعه ای که طی سال های اخیر مناسبات پیچیده ای پیدا کرده است.فاصله طبقاتی در آن به شدت زیاد شده و تسلط افکار مخرب،محدود و کهنه در آن بیداد می کند.عدالت موضوعی است که نمایش از آن به عنوان چشم اسفندیار جامعه یاد می کند.اعتراضی که درست و بجا طرح می شود اما به همان در بسته و قدرت دیکتاتوری بر می خورد که تاب و تحمل شنیدن و دیدن نظر دیگری را ندارد و برای همین پاسخش به هر مسئله  ساده،با پیچیده گی پاسخ داده می شود.نمایش با انتخاب رویکرد طنز به عنوان مهمترین عنصر برای ایجاد جذابیت،به نوعی به نقد پشت صحنه جامعه ای می پردازد که در آن اخلاقیات در حال سقوط است و هر سوالی ساده ای با اقتدار نظامی پاسخ داده می شود.نمایش با داستان کوتاهی آغاز می شود.قرار است نمایشی در صحنه اجرا شود اما تاخیر در اجرا وجود دارد.برای همین تماشاگران اعتراض می کنند اما بجای پاسخ قانع کننده،تماشاگر ناراضی محاکمه شده و محکوم می شود.برخوردی که باید به نفع طرف تماشاگر تمام می شد به سود طرف دیگر تمام می شود.

کارگردان در طراحی صحنه رویکردی مفهومی را بر می گزیند تا همه موارد انتخابی برای اثری که به نقد مناسبات جامعه می پردازد یکدست و کم نقص باشد.صحنه یک سازه زمخت آهنی دارد که از آن به عنوان اقتدارد قدرت حاکمه استفاده می شود.در روی آن قرار است عدالت اجرا شود و قضاوت صورت گیرد اما برعکس آن نه تنها چنین نمی شود بلکه برعکس ناعدالتی بوجود می آید و برای همین جامعه در ایجاد عدالت ناکارآمد جلوه می نماید.بازی ها درست و با خط کشی های لازم است به خصوص بازی شخصیت قاضی که با طنز ذاتی که در کلام و تصویر سازی شخصیت ارائه می دهد آن را تبدیل به یکی از بهترین بازی های نمایش می کند.

برگردیم به سوال اول.آیا همتی را می توان کارگردانی مولف دانست؟شاید برای  چنین قضاوتی هنوز زود باشد اما او زمینه و ساز و کار چنین قضاوتی را آماده کرده است.وجود موتیف های همیشگی در آثارش بعلاوه تنوع در خلق ژانرها و ایجاد موقعیت های خاص دراماتیک و...همه باعث شده از او به عنوان هنرمندی یاد کنیم که این پتانسیل را در خود دارد که بتواند آثاری مولف خلق کند.آثاری که بتوان امضایش را پای اثر تشخیص داد.